Door Robin Peeters / foto's Studio 1000
Even een paar opmerkingen voor de eigenlijke recensie van 40-45. Dan hebben we dat alvast gehad en kunnen we focussen op wat echt belangrijk is. Ja, er zitten een paar hiaten in het script. Ja, de ‘Blijf bij mij’-scène wordt aan het einde wel érg ‘A whole new world’ (Disney’s Aladdin). En ja, kleine Tuur is gewoon Gavroche uit Les Misérables. Zo, dat was dat. We kunnen weer verder met ons leven. Maar kunnen deze minieme opmerkingen ons eigenlijk iets schelen na afloop van 40-45? Absoluut niet. Wat het publiek voorgeschoteld krijgt tijdens de twee uur durende rush van emoties is zo indrukwekkend dat je alleen maar vol ontzag kunt terugkijken naar dit meeslepende megaspektakel. Wat. Was. Dat. Hier staat een blik vol superlatieven dat we met plezier opentrekken voor 40-45. Hou u vast – we gaan over de 1.200 woorden – maar het is de moeite.
Succesverhaal
Na de succesmusicals Daens (2008) en 14-18 (2014) had Studio 100 een reputatie hoog te houden met 40-45. Met meer dan 250.000 verkochte tickets nog voor de première is de voorstelling nu al een succes. Dat heeft de productie uiteraard te danken aan het uitstekende 14-18. Door het oorlogsverhaal en de gimmick van de rijdende tribune dringt een vergelijking zich uiteraard op, maar laten we meteen één ding duidelijk maken: 40-45 overklast deze voorstelling helemaal. Het lijkt wel alsof 14-18 één heel lange try-out was om deze nieuwe onderneming mogelijk te maken.
Holocaust
40-45 vertelt het verhaal van Staf en Louis, twee broers die met één jaar verschil geboren worden en in een warm nest opgroeien in Antwerpen. De broers zijn hartsvrienden tot het onvermijdelijke gebeurt: de Tweede Wereldoorlog breekt uit. Dat laat zijn sporen na in elke huiskamer, in elk gezin. Zo ook bij Staf en Louis waarbij de ene gaat voor een positie bij de SS terwijl de andere kiest voor het verzet…
Schrijvers Frank Van Laecke en Allard Blom hebben een verhaal geschreven over keuzes maken en de gevolgen. Niet dat dat bijzonder vernieuwend is, maar door binnen het oorlogsverhaal de focus te leggen op de Holocaust en de deportatie van verschillende gezinnen vanuit Antwerpen naar de vernietigingskampen, komt alles wél stevig binnen. We denken hier bijvoorbeeld aan de scène waarin VNV’er Staf Declercq in een vol Sportpaleis de Joden vergelijkt met ratten door gebruik te maken van (de intussen in Duitsland verboden film) ‘Der ewige Jude’. Inclusief portret van Hitler en hakenkruizen op het podium én de tribunes. Heftig en degoutant tegelijk. Of de aankomst van de gedeporteerde gezinnen in één van de vernietigingskampen waarbij de mannen gescheiden worden van de vrouwen en kinderen. Hartverscheurend. Deze voorstelling is nog rauwer en indringender dan 14-18.
Filmisch spektakel
Er is al veel gezegd en geschreven over de technische kant van 40-45. Terecht ook, want de cijfers zijn absoluut indrukwekkend, maar het is bijzonder straf hoe ze de techniek volledig ten dienste van de voorstelling weten te hanteren. Waar de rijdende tribune bij 14-18 eerder een vloek dan een zegen was, worden de acht rijdende tribunes (goed voor 1.672 plaatsen) bij 40-45 absoluut subliem gebruikt. In geen tijd ga je van een gigantisch scènebeeld naar een intieme setting waarbij je bijna op de schoot van de hoofdrolspelers zit. Of bewegen de tribunes parallel mee met de actie waardoor je een soort ‘tracking shot’ krijgt. Eén van de hoogtepunten van het gebruik van de tribunes is zonder twijfel de confrontatie tussen de twee broers. Intens. Puntje van je stoel.
Door deze manier van meebewegen met de actie krijg je een sterk filmisch effect in de voorstelling. Hoewel wij bij filmisch eerder aan afstandelijk denken, is dit juist het tegenovergestelde bij 40-45. Door het briljante gebruik van de techniek word je als toeschouwer eerder in de scène gezogen alsof je haast zelf onderdeel van het verhaal wordt.
Dat filmische zit eveneens in de formidabele muziek van Will Tura en Steve Willaert. Niet dat deze musical vol hits zit – wij hebben er twee geteld – maar het zijn vooral de instrumentale thema’s gecombineerd met de hoofdtelefoons die het immersieve karakter van de productie verder opbouwen. De hoofdtelefoons zorgen er namelijk voor dat je een perfecte balans krijgt tussen muziek, zang en spel én zorgen ervoor dat elke scène kan ondersteund worden met een subtiele, maar bijzonder effectieve underscore. Een musical heeft nog nooit zo juist geklonken als 40-45.
Overzicht en balans
In zo’n weelde aan technische mogelijkheden schuilt het gevaar dat de techniek te overdadig wordt toegepast. De val van het bombastische, het allesbehalve subtiele loert om de hoek. Maar dan is daar regisseur Frank Van Laecke. Het lukt Van Laecke steeds – en bij 40-45 tot op de haast enge perfectie – om twee zaken in de gaten te houden bij het creëren van massaspektakels: overzicht en balans. Dat laatste is echt het codewoord van 40-45. Dit is een referentievoorstelling als het gaat over dosering. Gigantische massascènes vloeien over naar intieme settings alsof het niks is. Eén van de meest memorabele scènes is zelfs een solo van Jelle Cleymans waarbij enkel gebruik wordt gemaakt van de tribune en het briljante lichtontwerp. Geen schermen, geen decor, maar onvoorstelbaar krachtig. Het is haast magisch hoe Van Laecke toverde met de tribunes, de led-schermen en de grotere decorelementen. Een tour de force zonder weerga. Twee uren – heerlijk zonder pauze – vliegen voorbij.
Het technische mag uiteraard de verbluffende prestaties van de cast niet ondersneeuwen. 40-45 maakt gebruik van een indrukwekkend aantal figuranten, een fantastisch ensemble, twee (!) alternerende hoofdcasts (team groen en blauw) en twee hoofdrolspelers die elke voorstelling voor hun rekening nemen. Tijdens onze premièrevoorstelling zagen we de blauwe cast alvast de pannen van het pop-up dak spelen. Jonas Van Geel en Jelle Cleymans vertolken de rol van Louis en Staf op een adembenemende manier, Jo De Meyere is – zoals steeds – meeslepend als Leon en Line Ellegiers zet een ijzersterke Marie op het toneel. Een bijzondere vermelding voor de heerlijke prestatie van Kobe Van Herwegen in de kleinere rol van De Weerdt, de vriend des huizes en lid van het verzet. Het zijn echter de prestaties van Peter Van de Velde en Clara Cleymans die het hardst aan je blijven kleven. Cleymans is kwetsbaar en sterk tegelijk als Sarah en Van de Velde laat nogmaals zien dat hij misschien wel de meest onderschatte acteur van Vlaanderen is.
Belangrijk
Wat Studio 100 laat zien in Puurs is amper te beschrijven. 40-45 moet je beleven om het te begrijpen. Dit is zonder twijfel het beste wat ooit in Vlaanderen (en ver daarbuiten) te zien was. 40-45 is een grensverleggende productie van wereldniveau. Niet alleen is deze voorstelling bijzonder spectaculair, maar het verhaal is tegelijk erg indringend. Hierdoor is 40-45 geen vrijblijvende musical. Nee, 40-45 laat je nadenken over oorzaak en gevolg. De voorstelling houdt onze maatschappij een spiegel voor. Hoe gaan we om met de huidige problematieken waar onze samenleving mee worstelt? Trappen we in de val van het plat populisme en gaan we opnieuw op zoek naar uitersten in onze ideeën? 40-45 is daarom een belangrijke voorstelling. Om het besef nog eens aan te wakkeren over de gevaren van extreme ideeën, massabeïnvloeding en de haat ten opzichte van hele bevolkingsgroepen. Lees na 40-45 gerust nog eens ‘Wil’ van Jeroen Olyslaegers of breng een bezoek aan Kazerne Dossin in Mechelen.
Kijk hier voor meer informatie en kaarten.
Gezien op zondag 7 oktober, Puurs