In gesprek met Julien Antonetti

Dit is het derde gesprek in de serie gesprekken over diversiteit in de Nederlandse culturele sector.

Julien Antonetti geboren 17 november 1956 in Den Bosch. Opgegroeid op de Nederlandse Antillen Familie van vaders kant komt van Aruba, familie van moeders kant komt uit Brabant Na propedeuse Nederlandse Taal en Letteren overgestapt naar Kunstgeschiedenis (kandidaats). In 1990 afgestudeerd als regisseur aan de regie-opleiding van de HKA (voorheen Theaterschool Amsterdam). Daarna, naast tv-regie, opgeleid in Systemisch en Energetisch werk. Als freelance acteur/regisseur voor theater en televisie gewerkt.(o.a. Toneelschuur, Concordia, Vuurland, Rotterdams Lef, Videcom) Als schrijver/maker voor UITMARKT/ GAYKRANT (recensent)/ GAY GAMES/ VIDECOM/ CAMEO gewerkt; als speldocent/speltrainer voor o.a. DE TRAP. Veelvuldig audities voor opleidingen en professionele producties afgenomen. Tegenwoordig op theatervlak voornamelijk werkzaam als dramaturg/theaterschrijver. Daarnaast ook als docent/trainer Kort Beroepsonderwijs..

Ik krijg zoveel positieve reacties op mijn twee eerdere gesprekken, ben er wel verbaasd over
"Deze discussie over dit onderwerp lijkt op het juiste moment te zijn gekomen. En hoe meer aandacht het  genereert, hoe positiever men  zou kunnen reageren."

Is het vreemd dat ik, persoonlijk, nooit bij dit onderwerp hebt stil gestaan?
"Ik kan je daar geen eerlijk, of beter gezegd, geen helder antwoord op geven. Behalve dan misschien met een voorbeeld. Ik ga regelmatig naar Londen toe en dan wil ik zo veel mogelijk voorstellingen zien. In het najaar van 2019 zag ik in het National Theatre de voorstelling “Drie Zusters” van Tsjechov. Deze voorstelling was vertaald naar Nigeria ten tijden van de burgeroorlog. Een hele interessante, boeiende voorstelling. Wat mij opviel was dat de zaal voor 80% gevuld was met non-white publiek. Ik merkte dat ik dat nog nooit eerder had meegemaakt. Ik begreep ineens waarom de aantrekkingskracht naar theater vooral een, en nu zeg ik het kort door de bocht, vooral een witte is. Dat komt doordat de stukken die gepresenteerd worden, en in Nederland is het sterker dan in Londen, vooral ook op die doelgroep gericht zijn. Zo’n programmering genereert blijkbaar voldoende inkomsten dus er wordt niet zo makkelijk, iets verder van ons bed gekeken.

In diezelfde periode heb ik daar ook “Death of a salesman” gezien met een donkere cast en donker publiek. Zelfde samenstelling van publiek.  Ik zag daarna “Peter Pan” met een gemêleerde cast, voorstelling waar heel veel kinderen op af kwamen, en ook hier zag ik dat terug in de samenstelling van het publiek. Gemêleerde cast, in een gemêleerd verhaal, met een gemêleerd publiek; ik vond het een mooie afspiegeling van de maatschappij. Dit is het antwoord wat ik kan geven op je vraag. En misschien was het mij daarvoor ook niet bewust opgevallen."

Diversiteit in de bijrol

"Vlak na mijn opleiding, ik ben in ’90 afgestudeerd, heb ik wel aan projecten meegedaan waarin diversiteit een rol speelde. Ik kwam er achter dat de ontwikkelingen, waar wij nu om zitten te springen, toen al zijn ingezet. In Nederland is die ontwikkeling een beetje gesneuveld, hoezo bezuinigingen, terwijl in Londen deze ontwikkeling heeft doorgezet en zich heeft verspreid in mainstream theaterland in heel de UK. We hebben de voorsprong die we hadden, verloren.
Nu is het zaak om daar weer, op diverse niveaus, bewustzijn op terug te brengen."

Divers casten

"Het klopt dat het aanbod om divers te kunnen casten niet groot is. Dat komt deels door vraag, maar ook deels omdat men er niet bekend mee is. Want het begint al op de lagere school. Toen ik hier in Nederland op de middelbare school zat werd ik meegenomen naar voorstellingen. Hierdoor werd ik mij echt bewust van het bestaan van toneel en werd ik erdoor geprikkeld. Als je daar dus niet mee in aanraking komt, nu ga ik weer kort door de bocht, en je komt pas op latere leeftijd pas in contact met theater, en met toneelscholen dan is dat vaak al te laat. Vaak is er dan ook nog te weinig stimulering vanuit achtergrond om méé te kunnen komen, want de eisen op de toneelscholen liggen gewoon hoog. Er zijn ook, voor zover ik weet, bijna geen goede niet aan de reguliere toneelscholen verbonden, vooropleidingen meer. Er is wel een wildgroei aan cursussen en trainingen ontstaan. Of deze echt bevorderlijk zijn voor de doorstroming naar toneelscholen weet ik niet. Betwijfel ik."

"Ik heb veel bij audities gezeten, vaak waarin jongeren van niet westerse afkomst voorbijkwamen die een cursus of een training hadden gehad en ik dan vaak dacht; die jongen of dat meisje heeft nu echt een  tijd nodig om af te leren want hun verkeerd is aangeleerd. Want het talent, dat is er echt wel. Vaak is de weg naar het theater onbekend voor deze jongeren, maar die naar televisie of film vinden ze veel sneller. De weg naar het theater ligt veel verder. De weg om daar te komen via training en opleidingen is ontzettend lang en daar mag best aandacht aan besteed gaan worden. Zelfs vanuit de Rijksoverheid."

Stimulatie vanuit de allochtone cultuur

"Ja, het klopt dat vanuit de cultuur van niet westerse mensen bezoek aan toneel niet gestimuleerd wordt, maar dat komt ook uit onbekendheid. Je ziet dat met name jongeren met een Marokkaanse achtergrond heel veel doorstromen naar film en televisie. Waarom film en televisie? Dat is eenvoudig te beantwoorden; dat zien ze namelijk wel. Voor toneel moet je naar een schouwburg gaan; maar hoe komt je daar, wat doe je dan daar, waar gaat het dan over? Enzovoorts.  Dat wordt vanuit school ook niet gestimuleerd."

Identificeren

"In de jaren 80, voordat ik zelf naar de Theaterschool ging, was er wel in Turkse kringen wel een heel levendig cultureel leven merkte ik. Er is toen bijvoorbeeld een moderne bewerking geweest van "Romeo en Julia" met een volledige Turks-Nederlandse cast en dat was een succes. Volle zalen. Want het publiek, herkende zich hier in. Een ander mooi voorbeeld zijn de persoonlijke voorstellingen van Nasrdin Dchar; die trekt met deze voorstellingen ook publiek uit zijn eigen achtergrond. Maar als ik naar "Drie Zusters" ga van zeg maar Internationaal Toneel Amsterdam ( ITA ) wat herken je er dan? Precies, het witte deel. Maar het Antilliaanse deel in mij herken ik daar niet in. Dus ja, waarom zou je dan gaan?"

Aanbod

"Als het aanbod er niet is dan heeft dat effect op de aantrekkingskracht om naar het theater te gaan. Mensen willen zich toch graag herkennen in wat er getoond wordt. Ik denk dat hierdoor veel talenten niet tot bloei komen omdat ze eenvoudig weg in hun formatieve jaren niet met het theater in aanraking zijn geweest."

Stimulatie

"Kunstonderwijs op scholen! Om de diversiteit meer te stimuleren zou je, als Rijksoverheid, de gesubsidieerde sector een extra taak kunnen geven. Die taak zou dan kunnen zijn dat je ervoor moet zorgen dat je voor de héle brede bevolking relevante producties inbrengt. Het Britse National Theatre heeft dat. In Nederland moet de NPO er per slot ook voor zorgen dat het hele kijkersbestand bediend wordt. Maar ja, daar hoort weer extra geld bij."

Productiehuizen

"De productiehuizen, die we hadden, zijn de afgelopen jaren door de Overheid de nek omgedraaid. Kweekvijvers van nieuwe talenten waren dat. Mensen moeten kilometers kunnen maken om hun opleidingen om te zetten in ervaring en praktijk. Ik durf te garanderen dat als die mogelijkheid weer ingezet en uitgebuit wordt die doorstroom weer op gang komt. En dan kan je kiezen wie de beste is voor de rol. Én tegelijkertijd rekening houden, zonder in te boeten op kwaliteit, met diversiteit."

Omslag

"Er moet een omslag komen en daar zijn dan een aantal stappen van groot belang. Als eerste, de Overheid moet inzien dat ze hier laakbaar in zijn geweest. Dat Het belang inzien van kunstonderwijs op school. Inzien dat er in opleidingen geïnvesteerd moet worden, om het hele culturele circuit divers en inclusief te kunnen laten worden. Dat kan zeker vijf à acht jaar gaan duren, maar dan kunnen daar de vruchten van geplukt gaan worden. Stimuleer ook de tweede en derde circuit voorstellingen. Helaas heb ik zelf "The Colored Purple" niet gezien. Ik hoorde dat het muzikaal goed was maar dat op acteergebied er wat vraagtekens bij gezet konden worden. Dat geeft een beetje aan dat als je niet in spel geschoold bent, je daar dan tegenaan loopt. Dus investeer in mensen, want zingen konden ze wel. Kijk naar de levendige gospelcultuur; mega training."

Reden om niet divers te casten

"Vaak wordt de geschiedenis of de authenticiteit aangevoerd als reden dat er niet divers gecast kan worden. Als voorbeeld Soldaat van Oranje; dan is het even iets verder kijken. Want er waren echt wel donkere verzetsmensen tijdens de tweede wereldoorlog. Ik kan je zo twee noemen; namelijk Anton de Kom en George Maduro. Dus als dit argument gebruikt zou worden dan gaat die echt niet op. Of we met divers casten ook een andere groep publiek naar het theater gaan trekken, dat betwijfel ik. Kijk, als je praat over een actrice als Romana Vrede, ja dan ga je omdat het een ontzettend goede actrice is. Dan gaat iemand met een Afrikaans-Nederlandse achtergrond ook kijken, want daar kan jij jezelf in herkennen, in verplaatsen. Als een voorstelling geen gemêleerd onderwerp heeft, maar wel een gemêleerde cast, dan denk ik niet dat dit ineens een groot gemêleerd publiek aan gaat spreken.

Er is nog een weg te gaan. Het publiek mag ook wel een omslag maken. Op een gegeven moment, denk ik, kan je hier Hamlet spelen, en dan Hamlet met een Afrikaans-Aziatische, of wat voor achtergrond; en dat maakt het dan helemaal niet meer uitmaakt wie wat is. Men ziet dan het acteertalent en niet de kleur, want die doet er helemaal niet toe. Binnenkort speelt Ian McKellen Hamlet, de man is in de tachtig. En niemand die daarover valt. Maar zover zijn we hier nog niet."

Rollen

"Of ik zelf ooit een rol niet heb gekregen door mijn huidskleur? Daar kan ik volmondig op antwoorden, nee. Nu ben ik zelf vrij licht uitgevallen. Maar mijn broer lijkt op mij en hij zegt dat hij er wel last van heeft gehad. Het kan zijn dat ik er blind voor was, dat ik het niet gemerkt heb, of ik heb gewoon ‘mazzel’ gehad."

Opleidingen

"Het was voor toneel, ik moet nu een beetje voorzichtig zijn, voor de grote, de ‘belangrijke’ rollen, echt zo dat als je niet uit Maastricht, Amsterdam, Arnhem of later Utrecht kwam, je niet voor audities werd uitgenodigd. Ik weet niet hoe dat tegenwoordig is maar in Maastricht werd in de afgelopen jaren wel degelijk aandacht geschonken aan diversiteit in de opleiding. In Amsterdam, was dat zeker in mijn tijd, nog niet zo. Daar werd echt geen aandacht aan besteed. En ja, dan worden mensen makkelijk over het hoofd gezien."

Dat is dan toch lastig want hoe kom je dan als getalenteerde jonge gekleurde acteur binnen bij die audities?
"Een goede vraag, maar ik heb er geen antwoord op. Tenzij er een soort van nieuwsgierigheid is bij castingbureaus om extra mensen op te laten komen draven. Als er een bewustzijn is, op alle niveaus, van ‘we laten hier wel heel veel liggen’. Dan voedt het elkaar ook en dan komt dat diversiteitsbewustzijn tot ontwikkeling. Ik ben ervan overtuigd dat er heel veel mensen, die in theaterland werken, zonder dat ze discriminerend bezig zijn, of zich ervan bewust zijn, kansen voor anderen uitsluiten. Door alleen het witte deel van de spelers, maar ook het witte deel van het publiek te bespelen en te bedienen."

Is het publiek klaar voor een donkere Maria?
"Daar hadden ze in de campagne aandacht aan kunnen besteden vind ik. Want de donkere kandidaten in "Op zoek naar…" waren, zover ik dat kan beoordelen, echt goede kanshebbers. En al snap ik de keuze die er nu gemaakt is, een andere keuze had ik uitdagender gevonden. Maar hoelang het gaat duren voordat we een gemengde cast normaal gaan vinden, vind ik lastig om te beantwoorden. We hebben ze natuurlijk al, maar dan zijn er één of twee niet witte castleden te zien.  Heel lastig, omdat er zoveel verschillende schalen in zitten. Het is misschien ook een kwestie van het publiek opvoeden. De Rijksoverheid heeft hier ook een taak in. Faciliteer dat er kunstonderwijs gegeven wordt. Gewoon omdat het de verbeelding aanspreekt en stimuleert, en het zicht van het individu verbreedt. Er is een hele generatie opgevoed met oogkleppen op. Ik schrik er ook van dat er zo in hokjes gedacht wordt en hoeveel vijandigheid opkomt als er iets in beeld komt wat niet past in je straatje. En of dat nu met de corona maatregelen te maken heeft of met het culturele landschap, ik weet het niet. Neem nu Bilal Wahid. Wat hij gedaan heeft is echt ontzettend stom. Maar hij is volledig af geserveerd en wat er niet allemaal bijgehaald is. Ik denk dat die afstraffing, noem het cancelling, een blanke acteur niet was overkomen. Dat vind ik echt heel ernstig. Hier zijn opleidingen ook belangrijk in. Die jongen is gewoon goed, hij heeft enorm succes, en niet onterecht, en hij is totaal niet voorbereid op wat dit succes voor je leven betekent. De Opleidingen moeten, kunnen deze jongens voorbereiden op het werkveld; voorbereiden op wat er op je afkomt; voorbereiden op je professionaliteit. Dat professionaliteit niet ophoudt als je van het toneel afstapt. Die ondersteuning heeft hij niet gehad en hij struikelt op de eerste beste steen die er is. Dan ben je de éne dag nog de held en de volgende dag ligt je hoofd op het schavot. Zeker als je ook nog eens uit een bevolkingsgroep komt die onder druk staat."

Film en televisie

"Dat er voor televisie makkelijker mensen van de straat af geplukt kunnen worden is logisch. Je neemt alles in korte stukjes op, uitglijers kunnen over, en het wordt later allemaal in de montage gesmeed tot een goed product. Of mensen makkelijker voor televisie of film kiezen, omdat het ‘makkelijker’ is en beter betaald wordt, kan ik echt niet zeggen. Als ego belangrijker is dan ambitie dan verlies je vanzelf de liefde voor het vak. Maar wat wel een ontwikkeling zou kunnen zijn is dat van deze groep mensen bij sommige het vlammetje feller gaat branden voor dit vak en dat die zich gaan trainen door middel van cursussen en opleidingen. Wie weet komen ze dan vanuit de liefde voor het acteer vak dan later ook op dat toneel te staan."

Ontwikkeling

"Het is ook een cultuurontwikkeling; als dit de weg is om jonge acteurs te inspireren om het vak in te gaan, om daarvoor cursussen, trainingen en opleidingen te gaan volgen, prima. Als dit soort mensen ze dan uiteindelijk in producties gaan komen waarin ook gemêleerde thematiek aan bod komt, dan komen we vanzelf op een punt dat alleen je kwaliteiten en je kunde gaan bepalen of je een rol kunt gaan spelen. Televisie en film zouden best wel eens een aanzuigende werking kunnen hebben in het verkrijgen van die nieuwe talenten."

Politiek

Alleen het dedain al, wat de VVD-kabinetten hebben voor de culturele sector, is een hele grote remmende factor en dat is geen politieke uitspraak maar een vaststaand feit. Één opmerking; ‘zet maar een Dvd'tje op’ van minister de Jonge, dat heeft een grotere impact dan we op dit moment kunnen overzien. En dan heb ik het niet eens over de meerdere denigrerende opmerkingen die de premier over de hele sector heeft uitgesproken. Het is al langer dan tien jaar dat de culturele sector geen enkele prioriteit meer heeft. De infrastructuur die er nodig is om inclusiviteit en diversiteit te kunnen gaan realiseren is vernietigd. Hier is tevoren al lang voor gewaarschuwd en nu zitten we met de gebakken peren. Begin weer met investeren in kunstonderwijs en in productiehuizen die de kweekvijver kunnen zijn voor jonge talenten. Dan zal het talentaanbod weer gaan groeien en gaan we met onze culturele sector weer de goede kant op."

Lees ook onze andere interviews in de serie Diversiteit:
In gesprek met Annemieke Elstak
In gesprek met Maron Teerds