Toen ik in 2016 vier weken lang het boek 'Tonio' las, was ik volledig in de ban van het rouwproces dat A.F. Th. van der Heijden met zijn vrouw heeft moeten doorstaan. Het verhaal was eerlijk, kwetsbaar en uniek. Het cliché dat ouders hun kinderen niet zouden mogen overleven, werd met dit boek eens te meer duidelijk. Toch gebeurt het dagelijks, meestal onverwacht, en in 'Tonio' wordt duidelijk wat zo'n plotseling verlies doet met de ouders. Een "gezworen driemanschap" wordt voor eeuwig ruw uit elkaar gerukt en het oneindige leed dat dat teweegbrengt, doet iedere lezer beseffen hoe belangrijk het is dat je er bent. Het boek is daardoor niet alleen een ode aan Tonio, maar ook een ode aan het leven.
Zo'n literaire parel als 'Tonio' is, zal menig regisseur inspireren tot het maken van een verfilming of een toneelbewerking. Maar welke invalshoek doet dan recht aan het boek? En wil je wel recht doen aan het boek of zet het verhaal juist aan tot een andere benadering en laat je subthema's de boventoon voeren? Dat zijn belangrijke vragen bij het maken van een geschikt script of scenario.
Ignace Cornelissen heeft in zijn bewerking van 'Tonio' vooral veel fragmenten uit het boek intact gehouden. In een anderhalf uur durend stuk krijgt de toeschouwer een inkijk in de verschillende fases van het rouwproces van de ouders. De eerste verslagenheid maakt plaats voor het afwikkelen van administratieve zaken. Dagelijkse bezigheden gaan gepaard met ongeremde huilbuien of grenzeloze zuippartijen en, daarna, hernieuwde voornemens. De schrijver en zijn vrouw willen alles weten over die laatste dagen. Elk onopgelost detail moet nog worden uitgezocht. Misschien hebben ze iets over het hoofd gezien. Vragen over schuld, het "hadden-we-niet...", het komt allemaal voorbij. Soms lopen ze in hun verdriet radeloos aan elkaar voorbij, een andere keer maakt juist weer duidelijk hoe diep de liefde zit tussen A.F. Th. van der Heijden en Mirjam Rotenstreich. De dialogen en gedachtenspinsels uit het boek zijn herkenbaar op toneel gebracht.
Toch kon het boek bij tijd en wijle echt ontroeren, maar blijven de tranen bij deze toneelbewerking achterwege. De anderhalf uur zijn weliswaar niet saai, maar de regie rondom de dialogen is soms wat gekunsteld vorm gegeven. Wat bijna altijd goed werkt (met uitzondering van het glasbakmoment), zijn de geluidseffecten die Wouter Snoei tijdens de scènes de zaal in stuurt. De effecten verbeelden de sfeer in de ruimte of vormen een herinnering uit het leven van Tonio. Maar als Jacqueline Blom bijvoorbeeld van uitputting op de grond gaat liggen, is dat geen organische beweging, maar komt het over als een ingestudeerde regie-aanwijzing. Ook Luc de Raad, die als danser Tonio als 'aanwezige energie' vertolkt, mag blijkbaar alle mogelijke posities innemen. Als hij tussen zijn ouders inhangt en zijn vader een soort troost biedt, en ook juist als hij niet aanwezig is, zijn dat best mooie keuzes. Maar Luc ligt ook een keer onder tafel en duwt dan zijn voeten omhoog. Voor wie of voor wat weet niemand en dat gaat me dan toch een beetje te ver. Net als het moment waarop Porgy Franssen huilt als een hond. Dit soort spelkeuzes doen de voorstelling weinig goed.
Daarmee is 'Tonio' geen hoogvlieger onder de toneelproducties van dit seizoen, maar een bezoek aan deze voorstelling is ook zeker geen weggegooide avond. De vertolking de schrijver en zijn vrouw zijn bij Porgy Franssen en Jacqueline Blom in goede handen. Beide acteurs geven de verschillende scènes een eigen kleur, waardoor het stuk toch de hele avond boeiend blijft. Zeker als je het boek gelezen hebt.
'Tonio' tourt nog tot 10 april 2020 door het land. Voor de volledige speellijst kunt u kijken op www.toptheater.nl.
Gezien: 18 januari 2020 Leidse Schouwburg Leiden