Heftige ‘Vrijdag’ laat publiek murw achter - In ‘Vrijdag’, de nieuwste productie van ‘The Singing Factory’, levert de jongerencast een sterke collectieve prestatie mede dankzij de schitterende composities van Helmer Kant. Een overdaad aan zwaarte en symboliek putten het publiek echter uit.
Door Robin Peeters / Scènefoto’s: The Singing Factory
Afgelopen weekend ging de nieuwste voorstelling van de makers van o.a. ‘Magdalena’ en ‘If I Fall’ in première in het Antwerpse Zuiderpershuis. Met ‘Vrijdag’ levert ‘The Singing Factory’ één van hun betere voorstellingen af waarbij ze er opnieuw in slagen om hun jongerencast volop te laten schitteren tijdens enkele zeer sterke koorpartijen. Hier en daar is er nog een extra kritische kijk nodig naar creatieve en inhoudelijke keuzes om de voorstelling helemaal tot zijn volle potentieel te laten komen.
Het is een mooie traditie bij The Singing Factory om hun jongerencast meer inhoudelijke achtergrond te geven bij het verhaal waarin ze meespelen. Dit jaar brachten ze Jason en Melanie Wicks naar België. De twee leerkrachten, beide met een grote liefde voor (musical)theater, waren op 6 december 1999 zelf getuige van een school shooting, het gegeven waarrond de musical ‘Vrijdag’ draait. Jason gaf op dat moment les in de school van Fort Gibson, een gemeenschap van zo’n 4.000 mensen in Oklahoma, toen een 13-jarige schutter opeens het vuur opende op de leerlingen die aankwamen bij de school. Een “straight A student”, zonder motief en – achteraf – zonder berouw, verwondde er vijf leerlingen. Gelukkig zonder dodelijke afloop, maar de impact op de gemeenschap en op school was uiteraard enorm.
De media-aandacht voor deze gebeurtenis was groot. De schietpartij in Fort Gibson gebeurde enkele maanden na de zeer bloedige school shooting in de Columbine High School en was een relatief nieuw fenomeen. Deze problematiek is in de loop van de jaren gigantisch geëscaleerd in de Verenigde Staten. Zo vonden er in 2021 73 schietpartijen plaats in een Amerikaanse school, een jaar later waren dat er 79, in 2023 volgden er 82 en dit jaar zit de teller al aan 60. Lang niet alle incidenten bereiken de Vlaamse media. Zo gewoon zijn we het blijkbaar al geworden.
De realiteit is dat het in de Verenigde Staten immers geen kwestie is of het ooit gebeurt, maar juist wanneer het zal gebeuren. Het verhaal van de familie Wicks was dan ook zeer aangrijpend en de Vlaamse jongeren waren één en al oor voor het verhaal van de twee leerkrachten. Vooral de gigantische veiligheidsmaatregelen die er momenteel op hun school – en in veel andere scholen in de V.S. aanwezig zijn – waren moeilijk te bevatten voor de jongeren.
Zo geven de leerkrachten er les met deuren die op slot zijn, oefenen ze regelmatig een “lock out”- en een “lock down”-procedure (alsof het een simpele brandoefening is), worden alle bezoekers via hun rijbewijs onderworpen aan een snelle screening en is er overal slimme camerabewaking die zelfs op eenvoudig verzoek kan aangeven waar iemand met een blauwe jas zich bijvoorbeeld bevindt. Daarbovenop beschikken ze over een systeem dat het internetverkeer op hun campus kan monitoren op bepaalde zoektermen of gespreksonderwerpen die als “red flag” kunnen aangegeven worden.
Of hoe zowel wapenbezit als de angst hieromtrent omgezet kunnen worden in bijzonder lucratieve verdienmodellen. Het moet een vreemde realiteit zijn om in te leven en ook dat besefte de jongerencast die het maar raar vond dat een school vol camera’s moet hangen. Het contrast met die Vlaamse onschuld was groot.
Opvallend aan hun verhaal was dat ze uiteindelijk moeilijk kant kiezen in deze problematiek. “We are not gun people”, sprak het koppel, waarna er toch een “but…” volgde. Het simplistische idee van “It takes a good guy with a gun to kill a bad guy with a gun” blijkt wel erg hard ingebakken te zijn in hun maatschappij. De familie probeert hun steentje bij te dragen aan de oplossing door via verschillende projecten hun jongeren empathisch denkvermogen aan te leren en hen zoveel mogelijk verantwoordelijkheden te geven. De oplossingen die zij aanreiken zijn bijzonder nobel en kunnen in hun gemeenschap een verschil maken, maar klinken te eenvoudig om een diepgeworteld maatschappelijk probleem écht op te lossen.
Aan mijn uitgebreid relaas is te merken dat de uiteenzetting van Jason en Melanie ook op mij – als leerkracht en liefhebber van de V.S. – een stevige impact heeft achtergelaten, naast de vragen en de vele kritische bedenkingen die in mijn hoofd bleven ronddwalen.
Dan moest de voorstelling nog beginnen, maar die extra achtergrond gaf ‘Vrijdag’ een bepaalde relevantie mee. Want zo’n schietpartijen op school, dat is toch – gelukkig – een ver-van-mijn-bedshow in Vlaanderen? Absoluut, maar het thema “wat als een jongere zich in een levensbedreigende situatie bevindt” is universeler en net dat wil ‘Vrijdag’ aan de oppervlakte laten komen.
De musical speelt zich af aan het begin van de laatste lesdag van het schooljaar in een middelbare school. De lessen starten, maar opeens krijgen alle klassen een melding dat er een lockdownprocedure in gang is gezet. Er blijkt een schutter op school rond te lopen. De klas die wij zien bevindt zich op de vijfde verdieping van het schoolgebouw en start met het uitvoeren van de handelingen die ze aangeleerd gekregen hebben. Zesentwintig leerlingen zitten zo opgesloten in hun klaslokaal, niet wetend hoe lang ze daar zullen moeten blijven en of ze nog wel buiten zullen geraken.
Het scènebeeld van ‘Vrijdag’ is alleszins indringend. Het decor is volledig zwart, met de deur van het klaslokaal, omkaderd door lichtbalken, die aan de rechterkant als hét dreigend element te zien is. Knap in de regie van Wanne Synnave, die tevens zowel het script als het decorontwerp creëerde, is dat deze dreiging steeds relatief impliciet blijft. Je hoort knallen, maar nooit komt de schutter in beeld wat het beklemmende gevoel alleen maar versterkt. Je tast als publiek even hard in het duister als de jongeren in hun klaslokaal. Synnave gaat echter wat te ver in de symboliek die verscholen zit in ‘Vrijdag’ waardoor de voorstelling soms als “te veel” begint aan te voelen.
Dat gevoel komt ook terug in alle zwaarte die over de voorstelling hangt. Gelukkig zitten er geen ongepaste momenten van comic relief in de musical, maar het script van Synnave put het publiek soms uit. Het gegeven van jongeren die opgesloten zitten in hun klaslokaal terwijl er een dolle schutter terreur zaait op hun school is misschien al heftig genoeg. Sommige leerlingen daarbovenop een stevige emotionele rugzak meegeven (een moeder is aan de drank, een vader heeft zelf een aanslag meegemaakt, …) maakt het publiek alleen maar minder emotioneel ontvankelijk. Herkenbaarder en ontroerender is het script wanneer de kleine onzekerheden van de jongeren worden benadrukt: ik wil meer op mijn strepen durven staan, ik wil mij meer inzetten voor hockey, ik wil liever zijn voor mijn ouders, … Ondertussen ben je als publiek zo murw geslagen dat die kleine momenten moeilijker binnenkomen.
Bovendien kiest Synnave ervoor om bij bepaalde sleutelscènes nogal op effect te spelen en laat hij zijn cast vrijwel steeds losse zinnetjes over hun handelingen, gedachten en gevoelens rechtstreeks declameren naar het publiek. Het is een creatieve keuze die kan werken, als het allemaal gedoseerd is, maar in ‘Vrijdag’ wordt het op den duur repetitief.
Wat in de tweede akte wel binnenkomt is de harde monoloog van Quin (straf gespeeld door Sebe Buermans) waarin Synnave in zijn script stevig uithaalt naar alle politieke recuperatie (zowel van links als rechts) die er steeds volgt na zo’n schietpartij, inclusief het vluchtige medeleven en de zeer tijdelijke verontwaardiging.
Misschien klinkt het bovenstaande wel erg scherp, maar dat komt omdat het scenario van Synnave intrinsiek uitstekend is, maar nog te veel ballast draagt. 80 minuten zou meer dan voldoende zijn gezien de heftigheid van het thema en de inhoud van het verhaal dat zich uiteindelijk slechts in een tijdspanne van zo’n drie kwartier afspeelt. De beelden die hij, samen met Gregory Langen, creëerde zijn alleszins sterk en maken van ‘Vrijdag’ een donkere, intrigerende voorstelling.
Het was ook een uitstekende keuze om van ‘Vrijdag’ een ensemblevoorstelling te maken met zeer weinig rollen zodat vooral de sterke collectieve prestatie opvalt. De schitterende songs van Helmer Kant versterken dit. De cast kan dankzij de vele straf gecomponeerde koorpartijen als collectief uitblinken.
In de ‘Wat Ik Nog Zeggen Wou’-scène valt dan alles magistraal samen: straffe liedtekst, knappe staging en een koor dat helemaal kan uitpakken, hou je ogen dan maar droog. “De laatste berichten waren er allemaal van liefde.” Een tikkeltje melig, maar het geeft me nog steeds kippenvel. Ook in een topsong als ‘Ik Had Nog Zoveel’ kan de cast uitpakken en Vera Mann kan op haar beurt schitteren in het kleine, maar prachtig geënsceneerde ‘Voor Je Het Beseft’. Dat het album maar snel op de streamingdiensten verschijnt.
Het is soms gruwelen van een cliché zoals “less is more”, maar er zit wel een kern van waarheid in. In de vormgeving van ‘Vrijdag’ heeft producent The Singing Factory dit credo prima gevolgd. ‘Vrijdag’ ziet er gepast zowel koel als cool uit. Bij het script werd dit devies minder gevolgd waardoor de voorstelling te veel ballast heeft en het geheel moeilijk te verteren is. Als The Singing Factory ‘Vrijdag’ kritisch durft doorontwikkelen, heeft het een zéér straffe, maatschappelijk relevante voorstelling in hun repertoire. Wat niet wegneemt dat ‘Vrijdag’ nu al een groot publiek verdient.
Info en tickets: www.thesingingfactory.be
Gezien op zondag 3 november in het Zuiderpershuis in Antwerpen.
